Przeciwko spożywaniu mleka, a szczególnie krowiego powstało w ciągu ostatnich lat sporo różnorakich publikacji i materiałów internetowych. Głównie są one jednak zbyt ogólne, ponieważ nietolerancja laktozy jest w dużej mierze zależna od rejonu świata. W świadomości społecznej spowodowało to mimo tego sporo zamieszania i obecnie laktoza jest dla wielu ludzi problemem, chociaż w Europie niekoniecznie rzeczywistym w odniesieniu do ich organizmów. Czym jest w rzeczywistości nietolerancja laktozy i jak się ten problem objawia?
Czym jest laktoza a czym jej nietolerancja?
Co to jest laktoza? Jest organicznym związkiem chemicznym, a ściślej dwucukrem z grupy węglowodanów. Naturalnie występuje w mleku wszystkich ssaków, w ilości od 2 do 8% oraz w produktach przetworzonych z zawartością naturalnego mleka.
Laktoza po spożyciu jest trawiona jak każdy pokarm, ale by zostać właściwie strawiona, musi zostać rozłożona w jelicie cienkim na swoje dwie części składowe, czyli na cukry proste D-galaktozę oraz D-glukozę. Laktozę rozkłada na dwa osobne węglowodany enzym laktaza, który znajduje się w nabłonku jelita cienkiego. Jeżeli więc tego enzymu brakuje lub jest go za mało w jelicie cienkim danego człowieka, laktoza strawiona nie zostanie, a to wywoła objawy nietolerancji laktozy.
Nietolerancja laktozy – jak może się objawiać?
Nietolerancja laktozy objawy ma dosyć typowe w odniesieniu do niestrawności. Po spożyciu mleka lub jego przetworów pojawiają się dolegliwości brzuszne. Są to standardowo bóle brzucha i wzdęcia, nadmiar gazów i przelewania, a także biegunka. Intensywność objawów pozostaje w zależności z ilością spożytych pokarmów z laktozą. Natomiast inne, np. objawy skórne u dorosłych, które kojarzone są z nietolerancją laktozy, a więc m.in. atopowe zapalenie skóry, czy pokrzywki dotyczą innego schorzenia z mlekiem w tle, ponieważ są związane z alergią na białko mleka krowiego. Mechanizm powstawania jest inny aniżeli w przypadku nietolerancji laktozy, a także w inny sposób jest to diagnozowane. Alergia na laktozę może być więc terminem mylącym.
W odniesieniu do nietolerancji laktozy objawy są spowodowane przez niewydolność jelita grubego. Po prostu jelito grube nie jest przystosowane do pojawienia się niestrawionej laktozy, ponieważ to w jelicie cienkim dochodzi do rozłożenia laktozy w prawidłowych warunkach. Konsekwencją powstawania nieprzyjemnych objawów są więc próby unieszkodliwienia laktozy poprzez produkcję gazów albo poprzez obcesowe wydalenie laktozy na zewnątrz, czyli zainicjowanie biegunki.
Częstotliwość występowania nietolerancji laktozy
Nietolerancja laktozy w dużej mierze zależy od miejsca pochodzenia. Ludzie pochodzący z Afryki oraz z Azji mogą cierpieć na nietolerancję laktozy praktycznie w większości populacji. Szacowane jest występowanie tego schorzenia w 80 do nawet 100% populacji w zależności od regionu danego kontynentu. Jeżeli chodzi o Europę, dane są bardzo rozbieżne i mówią o 5 do aż 70% populacji, co może mieć odzwierciedlenie w dużym napływie imigrantów. Jeżeli chodzi o Polskę, to szacowana jest ilość 10-30% populacji dorosłych osób nietolerujących laktozy.
Tutaj warto zaznaczyć, że uczulenie na laktozę, oprócz uwarunkowań genetycznych, nie pojawia się wraz z urodzinami. Rdzenni Polacy rodzą się ze sprawnym enzymem laktaza i bezproblemowo trawią laktozę. Jednocześnie nietolerancja laktozy u dzieci jest rzadsza nawet u Afrykanów i Azjatów, za to tracą oni w większym stopniu możliwość trawienia laktozy, gdy Europejczycy w większości zachowują tę zdolność do końca życia i laktoza w mleku nie stanowi dla nich problemu.
Oprócz uwarunkowań genetycznych istnieje jeszcze nietolerancja laktozy wtórna oraz wrodzona. W tym ostatnim przypadku objawia się już u niemowląt i w Polsce ten odsetek jest szacowany na wysokość ok. 1,5%. Nietolerancja laktozy wrodzona jest diagnozowana w genie LCT, poprzez wykrycie polimorfizmu 13910C>T.
Jak diagnozowana jest nietolerancja laktozy i w jakim celu się ją przeprowadza?
Choroby przewodu pokarmowego mają dosyć charakterystyczne i podobne objawy, stąd laktoza i nietolerancja na nią wykrywana musi być w odmienny sposób. Gdy przy diagnostyce innych chorób badana jest krew oraz kał, to w wypadku nietolerancji laktozy badanie kału może jedynie wykazać nietolerancję węglowodanów przy kwasocie pH poniżej 6.0. Dlatego w diagnostyce nietolerancji laktozy wykonywany jest test oddechowy.
Ze względu na dotarcie do jelita grubego niestrawionej laktozy bakterie rozkładają ją na wodór i kwas mlekowy. Wodór, jako gaz jest przy tym wydalany przez płuca, a dzięki specjalnemu testowi możliwe jest zmierzenie jego ilości i zdiagnozowanie występowania lub nie nietolerancji laktozy.
Test oddechowy na nietolerancję laktozy
Aby przystąpić do badania należy być na czczo, czyli nie spożywać niczego po zjedzeniu poprzedniego dnia kolacji. Ważne jest również powstrzymanie się przez wysiłkiem fizycznym, a także nie palenia papierosów czy żucia gumy, ponieważ wówczas wyniki mogłyby zostać zafałszowane.
Test nietolerancji laktozy trwa trzy godziny i podczas jego przeprowadzania również nie wolno niczego spożywać ani pić napojów, żuć gumy i palić papierosów. Wodorowy test oddechowy na nietolerancję laktozy polega na pobraniu pierwszej próbki powietrza do specjalnego zestawu po przybyciu pacjenta, a następnie dalszych czterech w określonych odstępach czasu, ale już po wypiciu przez niego roztworu laktozy.
Leczenie nietolerancji laktozy – na czym polega?
Gdy wystąpi uczulenie na laktozę, a objawy zostaną potwierdzone badaniem powstaje pytanie, co dalej? Wówczas są dwie drogi, chociaż nie wszystkim każda jest dostępna. Zaprzestanie spożywania produktów żywnościowych zawierających laktozę, czyli mleka i przetworów mlecznych jest konieczne przy wrodzonej nietolerancji na laktozę. Przy nietolerancji występującej w wieku dorosłym trzeba natomiast dostosować do rozmiarów własnej nietolerancji możliwości spożywania takich pokarmów. Zazwyczaj mleko odpada całkowicie, ale już kefir lub sery, w których zawartość laktozy jest znacznie mniejsza, mogą być przez wielu tolerowane całkowicie. Dodatkowo dorośli z nietolerancją laktozy nabytą mogą posiłkować się preparatami z laktazą.
Dieta niezawierająca laktozy – zagrożenia
Pozostawanie na restrykcyjnej diecie w odniesieniu do pokarmów z laktozą wiąże się niestety z pewnym zagrożeniem. W Polsce właśnie produkty mleczne są głównym źródłem wapnia, od którego zależy zdrowie kości. Takie osoby muszą spożywać odpowiednio dobrane zamienniki, dlatego ważny jest dla nich kontakt ze specjalistą dietetykiem. Samodzielne odstawianie produktów z laktozą, na zasadzie kopiowania pomysłów innych ludzi na zdrowe odżywianie się jest błędem, ponieważ dopiero zdiagnozowana nietolerancja laktozy jest powodem do odstawienia produktów mlecznych.
Podsumowując
Problem nietolerowania laktozy wydaje się występować dość nagminnie, ale jednocześnie zauważalne jest odstawianie laktozy w podobnym kontekście, jak odstawianie glutenu. W rzeczywistości nie warto zachowywać się pochopnie i rezygnować z cennych źródeł wapnia i białka tylko dlatego, że znajomi tak postąpili. Niestety jest to częsty nawyk i dla zdrowego trybu życia zupełnie niesłusznie przyswajany. Mleko i przetwory to smaczne i cenne źródło wapnia i nie wszyscy muszą z niego rezygnować. Natomiast w wypadku występowania częstych objawów niepożądanych po spożyciu produktów mlecznych trzeba wykonać test na nietolerancję laktozy.